با توجه به رشد و پیشرفت تکنولوژی در سرتاسر جهان و تغییر سبک زندگی که به سمت ماشینی‌شدن پیش می‌رود به ناچار و به صورت کاملا ناخودآگاه موضوع فعالیت بدنی و تحرک جایگاه خود را در خانواده‌ها از دست داده است…
فعالیت بدنی و تحرک
قبل از این که بخواهیم به بحث بازی‌های حرکتی و انواع آن بپردازیم لازم است مقداری راجع به اهمیت فعالیت بدنی و جایگاه آن در دنیای امروز صحبت کرده و با تعریف و انواع آن آشنا شویم. سازمان جهانی بهداشت فعالیت بدنی را این‌گونه تعریف می‌کند: هرگونه حرکت در اعضای بدن که به وسیله عضلات اسکلتی (مسئول حرکات ارادی) انجام می‌گیرد و نیازمند مصرف انرژی است، به نوعی فعالیت بدنی محسوب می‌شود. واژه «فعالیت بدنی» نباید با «ورزش» اشتباه گرفته شود. ورزش زیرشاخه‌ای از فعالیت بدنی است که به صورت برنامه‌ریزی شده و ساختارمند و منظم با هدف بهبود در وضعیت تناسب اندام انجام می‌شود. افزایش ظرفیت قلب و ریه، افزایش استحکام عضلانی و استخوانی، کاهش احتمال ابتلا به فشارخون، بیماری‌های قلبی، دیابت، سکته مغزی، انواع سرطان‌ها و افسردگی، کاهش ریسک شکستگی استخوانی در بزرگسالی و تاثیر زیاد بر کنترل وزن، بخشی از فواید انجام فعالیت بدنی به صورت منظم است. طبق آخرین مطالعات انجام گرفته در سازمان جهانی بهداشت، کم تحرکی در دنیای امروز یکی از اصلی‌ترین عوامل ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر و همچنین چهارمین عامل مرگ و میر به حساب می‌آید. در این شرایط یکی از نگرانی‌های سازمان جهانی بهداشت کم‌تحرکی در بین کودکان و نوجوانان است. فعالیت بدنی در تمام سنین کیفیت زندگی را بهبود می‌بخشد اما نوجوانی و جوانی، دوره‌ای از زندگی است که عادات مفید مانند فعالیت بدنی منظم به طور طبیعی در این دوران شروع و ادامه پیدا می‌کند.
گزارش‌های علمی ثابت کرده است كه سبك زندگی کم‌تحرک در دوره نوجوانی به منزله عامل مستقل تهدیدکننده كیفیت زندگی در سنین بالا است. پیش بینی می‌شود که بیش از 70 درصد نوجوانان چاق به بزرگسالان چاق تبدیل می‌شوند. نهایتا می‌توان گفت فعالیت بدنی منظم برای بهبود سلامت عمومی و به طور غیرمستقیم جهت کاهش بار بیماری و هزینه‌های پزشکی در جوامع توصیه می‌شود. در بین متخصصین پیرامون میزان مورد نیاز انجام فعالیت بدنی اتفاق نظر وجود دارد و همگی تقریبا پیشنهاد سازمان جهانی بهداشت درباره میزان و شدت فعالیت بدنی را تایید کرده‌اند.
توجه به بازی‌های حرکتی و فعالیتی به عنوان یک دسته‌بندی جداگانه عمر زیادی نداشته و تقریبا موضوع جدیدی محسوب می‌شود. بازی‌های حرکتی را از لحاظ اهدافی که تامین می‌کنند می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:
1)دسته اول بازی‌هایی هستند که هدف از انجام آن‌ها برای بازیکن صرفا داشتن تحرک و فعالیت بدنی به طور عمومی و غیراختصاصی است. این دسته تعداد کم و محدودی از بازی‌ها را شامل می‌شود و مثال بارز برای این دسته، بازی‌هایی هست که با هدف گرم‌کردن (Warm Up) قبل از ورزش‌های تخصصی انجام می‌شود و یا بازی‌های میدانی سنتی که انجام آن‌ها صرفا باعث بالارفتن موقتی ضربان قلب شده و اثر دیگری ندارند. یا حتی تعدادی از بازی‌های گروهی و جمعی که در اوقات فراغت توسط کودکان و نوجوانان انجام می‌گیرد نیز در این دسته جا می‌گیرند. (البته لازم به ذکر است که این بازی‌ها ممکن است از لحاظ جذابیت نسبت به بازی‌های دیگر کمی عقب‌تر باشند اما در تامین هدف مهم خود که همان تامین فعالیت بدنی است بسیار موفق هستند)
2)دسته بعدی شامل بازی‌هایی است که علاوه بر داشتن تحرک و فعالیت بدنی به منظور یادگیری و تمرین یک رشته تخصصی ورزشی انجام می‌شوند. این بازی‌ها معمولا برای زنگ‌های ورزش مدارس، واحدهای تربیت بدنی دانشگاه‌ها و یا باشگاه‌های ورزشی کاربرد داشته و استفاده عمومی کمتری دارند. بازیکن با انجام این بازی‌ها می تواند تکنیک‌های لازم برای موفقیت در یک رشته ورزشی خاص را کسب کرده و همچنین با انجام منظم و مستمر آن‌ها به تمرین بپردازد. یکی از مثال‌های معروف برای این نوع از بازی‌ها برنامه تمرینی طراحی شده توسط NBA برای دانش آموزان علاقمند به ورزش بسکتبال است که حتی وارد کوریکولوم آموزشی مدارس آمریکا نیز شده است.
3)دسته سوم از این تقسیم‌بندی مربوط می‌شود به بازی‌هایی که در آن‌ها بازیکن در حین انجام فعالیت بدنی و داشتن تحرک، با دانش و اطلاعاتی پیرامون یک موضوع خاص مواجه شده و برای این که تجربه بهتری از بازی کردن به دست بیاورد به صورت ناخودآگاه آن مطالب و اطلاعات را فرا می‌گیرد. برای مثال می‌توان به بازی «جدول ضرب حرکتی» اشاره کرد که یک بازی بومی و تقریبا قدیمی است و در آن بازیکنان در حین انجام فعالیت بدنی با جدول ضرب آشنا شده و پس از چندین دور بازی کم کم جدول ضرب را یاد می‌گیرند. در مطالعاتی که اخیرا پیرامون فواید فعالیت بدنی و تحرک انجام گرفته است به این مطلب اشاره شده است که مغز انسان پس از انجام فعالیت بدنی به حالتی می رسد که قدرت درک و یادگیری آن در بالاترین درجات قرار می گیرد به عبارتی دیگر پس از انجام فعالیت بدنی قسمت‌هایی از مغز که مسئول یادگیری هستند فعال‌تر شده و کارایی بالایی پیدا می‌کنند.
موضوعات مختلفی برای این نوع از بازی وجود دارد و هر بازی‌سازی به تناسب علاقه و تخصص خود و یا بازاریابی انجام شده می‌تواند موضوع قابل آموزشی را انتخاب کرده و آن را در قالب یک بازی دارای تحرک و فعالیت بدنی بگنجاند. پیشنهاد ما این است برای بازی‌سازی به سراغ کتاب‌های درسی بروید و مطالب مهم هرکدام از آن‌ها را در قالب بازی‌های مختلف آموزشی – حرکتی بگنجانید.
4) دسته آخر در این مدل طبقه‌بندی شامل بازی‌هایی است که همزمان با داشتن تحرک و فعالیت بدنی بر روی مهارت‌های حرکتی فرد نیز تاثیر مثبت گذاشته و آن را ارتقاء می‌دهند. این دسته از بازی‌ها به گونه‌ای طراحی می‌شوند که بازیکن در حین بازی کردن علاوه بر این که فعالیت بدنی و تحرک دارد، حرکات اندام‌هایش به صورت هدفمند و منظم بر اساس پارامتری که مدنظر طراح بازی بوده است، صورت می‌گیرد. در دهه اخیر این نوع بازی‌ها گسترش فراوانی پیدا کرده‌اند و مدل‌های مختلفی از آن‌ها رونمایی شده است. معمولا مخاطب این نوع بازی‌ها کودکان زیر 8 سال هستند چرا که زمان مناسب و طلایی برای رشد مهارت‌های حرکتی تا 8 سال است. البته این به این معنی نیست که افراد دارای سن بالای 8 سال نیاز به رشد مهارت‌ها و تقویت این پارامترها ندارند. بازی آقای گرگ (Mr. Wolf) نمونه‌ای از بازی‌های حرکتی است که علاوه بر داشتن فعالیت بدنی و تحرک بر روی مهارت عکس‌العمل، پریدن جفت‌پا و هماهنگی شنیداری دیداری که از پارامترهای هوش حرکتی هستند، کار می‌کند. مهارت‌های حرکتی (motor skills) شامل ویژگی‌هایی است که افراد می‌توانند با تقویت آن‌ها حداکثر استفاده از ظرفیت‌های بدن خویش را داشته باشند. عنوان کامل‌تر برای این ویژگی‌ها هوش بدنی – جنبشی یا هوش حرکتی است. هوش حرکتی را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: استعداد و توانایی کنترل حرکات بدن و به کار گرفتن ماهرانه اشیاء. هوش حرکتی اجزاء و پارامترهای گوناگونی دارد که با تقویت و پرورش تک تک آن‌ها می‌توان هوش حرکتی را رشد داد.
لازم به ذکر است که ممکن است یک بازی حرکتی جوری ساخته شود که بتواند در تمامی این 4 دسته که در بالا به آن‌ها اشاره شد جای بگیرد. بر فرض تولید یک بازی با این مدل بازیکنی که این بازی را انجام می‌دهد هم تحرک و فعالیت بدنی دارد، هم اطلاعاتی را فرا می گیرد، هم خود را آماده ورود به یک رشته تخصصی ورزشی می کند و در عین حال مهارت‌های حرکتی خود را نیز ارتقاء می‌دهد. به علت هم‌پوشانی‌های زیادی که در بین این دسته‌ها وجود دارد و همچنین به علت این که هسته اصلی همه آن‌ها وجود فعالیت و تحرک بدنی است، در خیلی از اوقات محدود کردن بازی به یک دسته مشخص، کار آسانی نیست و خود‌به‌خود بازی از ویژگی‌های دسته‌های دیگر هم بهره‌مند می‌شود یعنی ممکن است با وجود این که تمرکز اصلی سازنده بازی بر روی یک دسته بوده است ولی در نهایت بازی که ساخته شده است در دسته‌های دیگر هم جای بگیرد. تعدادی از بازی‌های موجود در برنامه درسی NBA در این مدل قرار می‌گیرند یعنی هم تحرک دارند، هم اطلاعات تخصصی مرتبط با بسکتبال را به بازیکن یاد می‌دهند، هم بازیکن را آماده ورود به رشته ورزشی بسکتبال می‌کند و هم تعدادی از مهارت‌های حرکتی پایه بازیکن را تقویت می‌کند.